दसऱ्याच्या सणाच्या तोंडावरही विविध भागांत फुलांचे भाव अनपेक्षित पद्धतीने कोसळले आहेत. काही बाजारपेठांमध्ये दर्जाहीन किंवा ओले झालेले फुलं इतकी स्वस्त मिळत आहेत की विक्रेते व शेतकरी तोटा सहन करू शकत नाहीत; काही ठिकाणी शिल्लक फुले कचर्यात फेकल्याच्या घटना समोर आल्या आहेत. पुणे, मराठवाडा व मुंबई आसपासच्या बाजारात एकाच वेळी काही ठिकाणी किंमत वाढली असली तरीही अनेक ठिकाणी ओल्या पावसामुळे पिके नासलेली व कमी दर्जाची फुले खूप कमी भावात विकली गेली.
घटना (काय घडलं?)
स्थानिक बाजारांमध्ये — विशेषतः सह्याद्री-पिंपरी, पुणे मार्केट, आणि मराठवाडा भागात — झेंडू (मरिगोल्ड), शेवंती, गुलाब इत्यादी फुलांचा दर्जा पावसामुळे कमकुवत झाला. विक्रेत्यांनी सांगितले की चांगल्या दर्जाच्या फुलांना किंमत मिळत असली तरी ओले/छिद्र झालेले फुले फारच कमी दरात (कधी-कधी ₹20–₹30 प्रति किलो किंवा आणखी कमी) विकली जात आहेत.
काही ठिकाणी गुरुवारी/दुसऱ्या दिवशीही दर घटल्याचे वृत्त आले; त्यामुळे शेतकऱ्यांना अपेक्षित सणकालीन किंमत न मिळाल्याने आर्थिक तुटपुंजा झाला. Pudhari वृत्तानुसार अनेक भागांमध्ये झेंडू/शेवंती/गुलाब यांचे भाव खूपच कमी पडले.
(तुम्ही सांगितलेले — शिर्डीच्या बाजारात फुले ₹20–30 असल्याचे — हे प्रादेशिक अहवाल व पुणे मार्केटमधील ताजा रिपोर्ट्सशी सुसंगत आहे: अनेक ठिकाणी खराब दर्ज्या फुलांना फारच कमी भाव मिळत आहेत.)
कारणे — का भाव कोसळले?
- अतिवृष्टी / अनपेक्षित पावसाळा — अनेक भागांत नुकत्याच झालेल्या पावसामुळे फुलं ओले पडली, पाकळ्या खराब झाल्या व पिके बाजारास योग्य दर्जाची राहिली नाहीत. त्यामुळे मागणीनुसार ज्या दर्जाची फुलं हवी होती ते प्रमाण उपलब्ध राहिले नाही.
- आवक-अभाव (Supply volatility) — काही भागातून थोकपातळीवर फुले येत नसल्याने एखाद्या वेळेस आवक कमी आणि दुसऱ्या वेळेस खराब फुलांमुळे दरांमध्ये चळवळ झाली. काही ठिकाणी आवक अचानक वाढल्याने (प्रथम साठवलेले फुले एकाच वेळी बाजारात आले) किंमती कमी झाल्या.
- ग्राहकवर्गातील बदल — महागाई आणि वाढलेले दर पाहून सामान्य ग्राहक सणात कमी प्रमाणात फुले घेत आहेत; परिणामी मोठ्या खरेदीची मागणी घटली.
परिणाम — शेतकरी, विक्रेते, भक्त आणि स्थानिक अर्थव्यवस्था
शेतकऱ्यांवर थेट परिणाम: अपेक्षित सणकालीन कमाई न मिळाल्याने शेतकरी आर्थिक ताणात येतात; काही शेतकऱ्यांनी कष्टाने पिकवलेली फुले विकली न मिळाल्याने थेट टाकली असल्याच्या घटनाही समोर आल्या आहेत. पक्व परिस्थितीमध्ये काही ठिकाणी शेतकऱ्यांनी फुलं फेकण्यास भाग पाडले.
थोक-वितरकांवर परिणाम: थोक बाजारात दर्जानुसार दोन वेगळे दर दिसून येतात — चांगल्या दर्जाचे फुले ₹70–₹120 प्रति किलोपर्यंत तर खराब/ओल्या फुलांना ₹20–₹30 किंवा किमान भाव मिळत आहेत. यामुळे थोक विक्रेतेही तणावात.
भक्त/ग्राहकांवर प्रभाव: काही मोठ्या मंदिरांच्या नियमांमध्ये बदल (उदा. शिर्डी संथानकडून फुलं स्वीकारण्याच्या अटी) यांनी स्थानिक फुलविक्रीवर परिणाम केला आहे — त्यामुळे स्थानिक विक्रेत्यांवर तणाव वाढला. (Shri Saibaba Sansthan संबंधित धोरणामध्ये बदल झाले होते.)
शिर्डीच्या संदर्भात — काय म्हणता भावा आणि सत्यता?
तुझ्या बरोबरच्या निरीक्षणाशी सुसंगत: शिर्डीला जवळच्या बाजारातून येणाऱ्या फुलांमध्ये दर्जात्मक भिन्नता असू शकते; काही वेळा विक्रेते स्थानिक भाव कमी ठेवून फुले विकण्याचा निर्णय घेतात. सामान्य ट्रेंड — पुणे/मराठवाड्यात दगद्या पावसामुळे फुलांची गुणवत्ता कमी झालेली आहे — हे शिर्डीमध्येही लागू होते, त्यामुळे एका बाजूला काही प्रकारची फुलं स्वस्तात उपलब्ध होती.
शिर्डी संथानकाने पुन्हा फुले व माळा स्वीकारण्यास परवानगी दिल्यामुळे (पूर्वीच्या परिस्थितीमुळे विक्रेत्यांना अपाय झाला होता) स्थानिक बाजारात काही हालचाल दिसते; तरीही वास्तविक ग्राहक-आवक-दर्जा यांच्या संयोगामुळे भाव कमी राहिले.
शिफारसी — शेतकरी आणि स्थानिक प्रशासनासाठी व्यवहार्य उपाय
- थेट विक्री-मार्ग (Farmer–to–temple / Farmer–to–retailer): शेतकऱ्यांनी स्थानिक मंदिर/संस्था वा मंडईसोबत थेट करार करून, अपेक्षित मागणी नुसार साठवण/वाटप करावे — त्यामुळे मध्यमपातळी विक्रेत्यांशी होणाऱ्या दालनातून तोटा कमी होऊ शकतो.
- फूलांचे दर्जानुसार वर्गीकरण व साखळीतरीकरण: खराब फुलांना वेगळे करून प्रोसेसिंग (सुका फुल, डेकॉर/कम्पोस्ट उपयोग) करणे — शिल्लक उत्पादन जादा नुकसानापासून वाचवू शकते.
- कॅलेंडर-आधारित पिकयोजना: सणाच्या तारखा ध्यानात घेऊन पिकणीचे नियोजन केल्यास सणाच्या अगोदर उच्च-दर्जाचे फुले बाजारात सहज उपलब्ध होतील.
- स्थानिक प्रशासन / संस्थानांचा हस्तक्षेप: मंदिर व पुणे/नाशिक जिल्हा प्रशासन विक्रेत्यांसाठी थोड्या नियंत्रणाखाली दरवाढ व ट्रान्सपरन्सी सुनिश्चित करावी, तसेच शेतकऱ्यांना तातडीची मदत/सल्ला द्यावा. (ही उपाययोजना अनेक बाजार सूचनांमध्ये सुचवलेली आहे.)
थेट आकडे व स्रोत (महत्त्वाची नोंद)
पुण्यातील Market Yard रिपोर्ट — चांगल्या फुलांना ₹70–₹100, परंतु खराब फुलांना ₹20–₹30 भेटत आहेत.
मराठवाडा/पुणे प्रदेशातील वृत्ते — झेंडूची आवक व दर्जानुसार भावात चढउतार; काही वेळा दर ₹50–₹120 दरम्यान बदललेले दिसले.
Pudhari व स्थानिक रिपोर्ट्स — काही भागात फुलांचे भाव कोसळून शेतकऱ्यांना मोठा तोटा बसला आहे (एकच फुलप्रकारासाठी काही वेळा केवळ ₹5–₹25/- मिळाले असल्याच्या बातम्या).
Shirdi Sansthan संदर्भातील धोरणात्मक बदल (फुले व माळा स्वीकारण्यास परवानगी / नियम) यांनी स्थानिक फुलव्यवसायावर परिणाम केला.
निष्कर्ष (काय घ्यावं लक्षात?)
सणांचे अर्थशास्त्र व हवामान या दोन्ही गोष्टींसाठी पिकवणी व बाजारपेठेची नाळ सुलभ करणे आवश्यक आहे. शेतकऱ्यांसाठी साडे-तीन गोष्टी तातडींचे — दर्जानुसार वर्गीकरण, थेट विक्रीचे मार्ग, आणि साठवणी/प्रोसेसिंगचे कॅनदंर — हे महत्त्वाचे ठरतील. स्थानिक प्रशासनाने तातडीचे समर्थन व मार्गदर्शन दिल्यास अशा प्रकरणांमधून होणारा तोटा कमी करता येईल.
